domingo, 3 de octubre de 2010

Apuntes lingüísticos

Por Santiago Arellano Tuz

Bix yanike’ex in wéet kambalile’ex. Bejla’e kin náats’al ka’aten ta wiknale’ex ti’al in tsikbalte’ex u jeel ba’ax kin tukultik tu yóok’lal le maya ts’íibo’. Tene’ kin wa’alike’ ken ts’íibnako’one’ yan tu’ux ma’ k’a’abet u chowakkunsa’al le wojo’ tumen je’el máax ka u xooke’ ku na’atik tumen leti’e sijnal u t’an ti’ maya. Máax wal ma’ u kanik u yutsil a’ale’ leti’ le máax ma’ sijnal yetel le t’an k-ti’ale’exa’. Ti’ le súutukila’ xooke’ex le tukul kin nats’ik ti’ te’exa’, ku ya’alik beya’: >Sabemos que los seres humanos cada uno tienen su manera de hablar. Unos pronuncian bien y otros no. Unos hablan rápido  y se les pierden o se les cambian unos sonidos. Pero sí se les entiende hasta cierto punto, porque las personas que los escuchan reconstruyen sintáctica y semánticamente los sonidos “perdidos”. Los lingüistas modernos han tratado de registrar el habla real, o sea,  transcribir hasta el sonido quebrado, especialmente el sonido preferido por una comunidad lingüística en vez de “reconstruirlo”. Yo llamaría “foneticistas”  a estos lingüistas modernos.  Con el advenimiento del foneticismo en la lingüística maya, los diccionarios se llenaron de muchos “acentos” y también de variantes dialectales (Shigeto Yoshida, InvestigadorJapones).<
Ba’ax ku ts’aik ojéeltej. Táan u ya’alik ti’ to’one’ junjuntúulile’ jela’an k-t’an, bey wa tun bin k-ts’íibte k-t’ano’. Ma’, ya’ab u jela’anil k-t’an chen ba’ale’ u ts’íibile’ chen junp’éel. Ti’ le tukul beya’ ti’ yan u talamili’ tumen ma’ chen ch’a’abil jets’-óoltik bix keno’on ts’íibi’. Tumen ya’ab máax ku ts’íibe’ u k’áat u beet u foneticistail. Kin p’atik ti’ tech ti’al a tukultuej.